HYRJE NË UNGJILLIN E GJONIT
Krishti i thirri dishepujt e tij për të qenë dëshmitarët e tij. Ai nuk e shkroi vetë historinë e jetës së tij. Ai as nuk u dërgoi asnjë letër kishave. Por personaliteti i tij la një përshtypje të madhe në zemrat e ndjekësve të tij, të cilët Fryma e Shenjtë i udhëhoqi për të lavdëruar Zotin e tyre Jezu Krisht. Ata panë në dashurinë, përulësinë, vdekjen dhe ringjalljen e tij një lavdi si të të vetëmlindurit nga Ati, plot hir dhe të vërtetë. Ndërsa ungjilltarët Mateu, Marku dhe Lluka sqaruan thëniet dhe veprat e Jezusit dhe mbretërinë e Perëndisë si qëllimin e ardhjes së tij, Gjoni parashtroi personin më të brendshëm të Jezusit dhe dashurinë e tij të shenjtë. Për këtë arsye ungjilli i Gjonit u quajt ungjilli kryesor, i cili është kurora e të gjithë librave të Biblës së shenjtë.
Kush është autori i këtij Ungjilli?
Etërit e kishës në shekullin e dytë ranë dakord se Gjoni, dishepulli i Jezusit, ishte shkrimtari i këtij libri unik. Tani ungjilltari Gjon përmendi emrat e shumë apostujve, por ai nuk arriti të përmendte as emrin e vëllait të tij Jakobit dhe as emrin e tij, sepse nuk e konsideronte veten të denjë të përmendej së bashku me emrin e Zotit dhe Shpëtimtarit të tij. Megjithatë, peshkopi Irenaeus i Lionit në Francë shkroi qartë se Gjoni, dishepulli i Zotit, i cili u mbështet në gjoksin e tij gjatë Darkës së Fundit, ishte ai që e krijoi këtë ungjill, ndërsa po shërbente në Efesin e Anadollit gjatë mbretërimit të perandorit Trajan (98-117 pas Krishtit).
Disa kritikë mendojnë se Gjoni, shkrimtari i këtij ungjilli, nuk ishte dishepulli që shoqëroi Jezusin, por një nga pleqtë e kishës së Efesit, i cili ishte dishepull i apostullit Gjon, dhe se ai u shkrua më vonë. Këta kritikë janë ëndërrimtarë dhe nuk e njohin Shpirtin e së vërtetës, i cili nuk gënjen, sepse apostulli Gjon e shkroi ungjillin e tij në vetën e parë kur tha: "Dhe ne pamë lavdinë e tij". Kështu, shkrimtari i ungjillit ishte një nga dëshmitarët okularë të jetës, vdekjes dhe ringjalljes së Jezusit. Dhe miqtë e Gjonit ishin ata që shtuan në fund të ungjillit të tij thënien: "Ky është dishepulli që dëshmon për këto gjëra dhe i shkroi këto gjëra; dhe ne e dimë se dëshmia e tij është e vërtetë" (Gjoni 21:24). Ata theksuan karakteristikat e Gjonit që e dallonin atë nga apostujt e tjerë, të cilat janë se Jezusi e donte atë dhe e linte të mbështetej në gjoksin e tij gjatë kungimit të parë të shenjtë. Dhe ishte i vetmi që guxoi të pyeste Jezusin për tradhtarin e tij, duke thënë: "Zot, kush është ai [që do të të dorëzojë]?" (Gjoni 13:25).
Gjoni ishte i ri kur Jezusi e thirri për ta ndjekur. Ai ishte më i riu në rrethin e dymbëdhjetë apostujve. Ishte peshkatar. Babai i tij quhej Zebede dhe nëna e tij Salome. Gjoni jetoi me familjen e tij në Betsaida, në brigjet e liqenit të Tiberiadës. U bashkua me Pjetrin, Andrean dhe vëllain e tij Jakobin, së bashku me Filipin dhe Natanaelin kur zbritën së bashku në Luginën e Jordanit te Gjon Pagëzori, i cili po thërriste për pendim. Njerëzit nxituan drejt tij dhe midis tyre Gjoni, i biri i Zebedeut, i cili kërkoi falje dhe pagëzim nga duart e Pagëzorit në lumin Jordan. Ai mund të ketë qenë një i afërm i familjes së kryepriftit Ana, sepse ishte i njohur për ta dhe kishte të drejtë të hynte në pallat. Kështu, pra ishte i afërt me një familje priftërore. Prandaj ai përmendi në ungjillin e tij atë që ungjilltarët e tjerë nuk e bënë, atë që Pagëzori tha për Jezusin, domethënë se ai është Qengji i Perëndisë që heq mëkatin e botës. Në këtë mënyrë, apostulli Gjon, me drejtimin e Frymës së Shenjtë, u bë dishepulli që e perceptoi Zotin e tij Jezus në dashurinë e tij më shumë se të gjithë të tjerët.
Marrëdhënia midis Gjonit dhe tre ungjilltarëve të tjerë
Kur Gjoni shkroi ungjillin e tij, ungjijtë sipas Mateut, Markut dhe Llukës ishin shkruar dhe njohur tashmë në kishë për mjaft kohë. Tre ungjilltarët i krijuan librat e tyre në bazë të një libri origjinal hebraik, në të cilin apostujt me anë të Mateut mblodhën thëniet e Jezusit, në mënyrë që të mos humbisnin, veçanërisht gjatë kohës kur kishin kaluar vite dhe Zoti nuk ishte kthyer akoma. Ka shumë mundësi që veprat e Jezusit dhe ngjarjet e jetës së tij të jenë kallëzuar në një koleksion të veçantë. Ungjilltarët u kujdesën shumë për t'i përcjellë këto shkrime me besnikëri. Lluka mjeku varej nga burime të tjera që kur u takua me Marinë, nënën e Jezusit dhe dëshmitarë të ndryshëm okularë.
Megjithatë, Gjoni në vetvete është një burim i rëndësishëm përveç burimeve të tjera të përmendura më lart. Ai nuk donte të përsëriste lajmet dhe thëniet që njiheshin në kishë, por donte të shtonte diçka atyre. Ndërsa tre ungjijtë e parë shpallin veprat e Jezusit në rajonin e Galilesë, duke treguar vetëm një udhëtim në Jeruzalem që Jezusi ndërmori gjatë shërbimit të tij, duke gjetur atje vdekjen, ungjilli i katërt na tregon se çfarë bëri Jezusi në Jeruzalem para, gjatë dhe pas shërbesës së tij në zonën e Galilesë. Gjoni na dëshmon se Jezusi ishte i pranishëm tri herë në kryeqytetin e vendit të tij, ku udhëheqësit e kombit të tij e refuzuan vazhdimisht. Dhe pas një kundërshtimi në rritje ndaj tij, ata e dorëzuan për ta kryqëzuar. Kështu, rëndësia e Gjonit është se ai tregoi shërbesën e Jezusit midis hebrenjve në Jeruzalem, qendra e kulturës së Dhjatës së Vjetër.
Ungjilltari i katërt nuk u kushtoi rëndësi mrekullive që bëri Jezusi, pasi përmend vetëm gjashtë prej tyre. Çfarë donte të sqaronte Gjoni me këtë? Ai i shpalli fjalët e Jezusit në stilin e Atij që thotë: "UNË JAM" dhe në këtë mënyrë ai shpjegoi personalitetin e Jezusit. Tre ungjilltarët e parë u përqendruan në përmendjen e veprave dhe jetës së Jezusit, por Gjoni u përqendrua më shumë në portetizimin e personit të Jezusit në lavdinë e tij para syve tanë. Po ku i gjeti Gjoni fjalë të tilla, që nuk mund të gjenden te të tjerët dhe që Jezusi tha për veten e tij? Ishte Fryma e Shenjtë që ia kujtoi ato pas Rrëshajëve të para. Sepse vetë Gjoni rrëfeu në periudha të ndryshme se dishepujt nuk e kuptuan të vërtetën e disa prej fjalëve që tha Jezusi deri në kohën mbas ringjalljes së tij dhe zbritjes së Frymës së Shenjtë mbi ta. Në këtë mënyrë, ai e dalloi më vonë kuptimin e fjalëve të Jezusit, që tha për veten e tij dhe të cilat përmbanin shprehjen "UNË JAM". Ato janë një karakteristikë dalluese e këtij ungjilli unik.
Gjoni përmend gjithashtu fjalët e Jezusit, të cilat i shqiptoi duke vënë përballë të kundërtat, si drita dhe errësira, shpirti dhe trupi, e vërteta dhe gënjeshtra, jeta dhe vdekja, si dhe të qenit prej së larti dhe poshtë në botë. Zor se i gjejmë këto kontraste në ungjijtë e tjerë. Por Fryma e Shenjtë i kujtoi Gjonit pas disa vitesh, ndërsa jetonte në zonën e ndikimit grek, fjalët që tha Zoti. Ai i bëri të qartë ungjilltarit se Jezusi nuk fliste vetëm në një mënyrë hebraike semite, por përdorte gjithashtu fraza greke për kombet.
Cili është qëllimi i Ungjillit të Gjonit?
Gjoni nuk donte ta paraqiste Jezusin në një mënyrë shpirtërore letrare filozofike apo imagjinare, por u përqendrua më shumë se të tjerët në mishërimin e tij, dobësinë dhe etjen e tij, ndërsa varej në kryq. Ai gjithashtu e bëri të qartë se Jezusi është Shpëtimtari i njerëzimit dhe jo vetëm i Judenjve, sepse ai është Qengji i Perëndisë që hoqi mëkatin e botës. Ai na deklaroi se si Perëndia e donte gjithë njerëzimin.
Këto gjëra që përmendëm janë një metodë dhe dëshmi për të arritur në zemrën dhe thelbin e këtij ungjilli, domethënë që Jezu Krishti është Biri i Perëndisë. Përjetësia e tij u shfaq në përkohshmërinë e tij, dhe hyjnia e tij në njerëzimin e tij dhe autoriteti i tij në dobësinë e tij. Kështu, në Jezusin, Zoti ishte i pranishëm mes njerëzimit.
Qëllimi i sqarimeve të Gjonit nuk është njohja e Jezusit në një mënyrë filozofike apo mistike, por njohja e Zotit nëpërmjet Shpirtit të Shenjtë mbi bazën e një besimi të devotshëm. Kështu ai e mbylli ungjillin e tij me fjalët e famshme: "Këto janë shkruar që ju të besoni se Jezusi është Krishti, Biri i Perëndisë dhe që, duke besuar, të keni jetën në emrin e tij" (Gjoni 20:31). Besimi i gjallë në hyjninë e Jezusit është qëllimi i ungjillit të Gjonit. Ky besim prodhon tek ne jetën hyjnore, të shenjtë dhe të përjetshme.
Për kë u shkrua Ungjilli sipas Gjonit?
Ky libër, plot me deklarata të vërteta për Krishtin, nuk u shkrua për të ungjillizuar jobesimtarët, por u shkrua për të ndërtuar kishën dhe për ta bërë atë të pjekur në Frymë. Pali kishte krijuar tashmë kisha të ndryshme në Anadoll dhe kur u burgos në Romë, Pjetri udhëtoi për te kishat e braktisura dhe i inkurajoi. Kur Pjetri dhe Pali vdiqën, me siguri gjatë persekutimeve nën Neron në Romë, Gjoni zuri vendin e tyre dhe jetoi në Efes, qendra e krishtërimit në atë kohë. Ai kulloti kishat e ndryshme që ishin të shpërndara nëpër Azinë e Vogël. Kushdo që lexon letrat e tij dhe kapitujt e dytë dhe të tretë të Zbulesave të tij, kupton ankthet dhe objektivat e këtij apostulli, i cili na sqaroi dashurinë e Perëndisë të mishëruar në Jezu Krishtin. Ai luftoi kundër besimtarëve filozofë që kishin përshkuar kopenë e tij si ujqër dhe i kishin korruptuar delet e tij me mendime boshe, rregulla të ngurta dhe një liri të papastër, sepse ngatërronin të vërtetën me mendimet e kota.
Në Anadoll jetuan edhe dishepujt e Gjon Pagëzorit, të cilët nderonin atë që thirri në pendim më shumë se Jezusin Shpëtimtarin. Ata akoma prisnin Mesian e premtuar, duke menduar se nuk kishte ardhur ende. Duke përshkruar personin e Jezusit, Gjoni kundërshtoi të gjitha këto rryma të ndryshme që po i kundërviheshin Krishtit. Ai ngriti zërin duke dëshmuar kundër shpirtrave kundërshtarë duke thënë: "Dhe ne pamë lavdinë e tij, lavdinë e të vetëmlindurit nga Ati, plot hir dhe të vërtetë".
Duket se shumica e marrësve të këtij ungjilli ishin besimtarë johebrenj, sepse Gjoni përhapi para tyre shumë detaje të jetës hebreje, të cilat judenjve nuk ishte e nevojshme t'u shpjegohej. Për më tepër, Gjoni nuk varej në ungjillin e tij nga fjalët e Jezusit të shkruara në atë kohë në gjuhën aramaike, duke i përkthyer ato në greqisht si pjesa tjetër e ungjilltarëve. Përkundrazi, ai përdori fraza greke të njohura në kishën e tij dhe i mbushi ato me frymën e Ungjillit dhe dëshmoi për fjalët e Jezusit në një gjuhë të pastër greke në liri të plotë dhe nën drejtimin e Frymës së Shenjtë. Kështu, ungjilli i tij flet me thjeshtësi dhe thellësi dhe me rrjedhshmëri të fjalës më të madhe se të gjitha përpjekjet retorike artistike. Prandaj, Fryma e Shenjtë na e prezantoi në këtë ungjill thesarin e së vërtetës me thjeshtësi, në mënyrë që çdo i ri të kuptojë domethëniet e tij të qëndrueshme.
Kur u shkrua ky Ungjill unik?
Falënderojmë Zotin Jezus që i udhëhoqi arkeologët orientalistë në Egjipt disa vite më parë për të gjetur një copë papirusi të vitit 100 pas Krishtit, mbi të cilin janë shkruar me shkrim të qartë disa nga frazat e ungjillit të Gjonit. Me këtë zbulim, diskutimi i gjatë mori fund dhe kritikat helmuese u shuan sepse gërmimet vërtetuan se ungjilli i Gjonit ishte i njohur në vitin 100 pas Krishtit, jo vetëm në Azinë e Vogël, por edhe në Afrikën e Veriut. Nuk ka dyshim se njihej edhe në Romë. Kjo e vërtetë na forcon besimin se apostulli Gjon është me siguri ai që shkroi ungjillin e tij, duke qenë i mbushur me Frymën e Shenjtë.
Cila është përmbajtja e këtij Ungjilli?
Nuk është e lehtë për njeriun të sistemojë Shkrimin e frymëzuar. Dhe është veçanërisht e vështirë të ndash ungjillin e Gjonit në pjesë të dallueshme. Sidoqoftë, ne sugjerojmë skicën e mëposhtme:
- TShkëlqimi i dritës hyjnore (1:1 - 4:54)
- Drita shkëlqen në errësirë dhe errësira nuk e kuptoi atë (5:1 - 11:54)
- Drita shkëlqen në rrethin e apostujve (11:55 - 17:26)
- Drita mposht errësirën (18:1 - 21:25)
Ungjilltari Gjon i renditi mendimet e tij në unaza të ndërlidhura, si në një zinxhir shpirtëror, në të cilin çdo unazë përqendrohet rreth një ose dy koncepteve ose fjalëve kryesore. Unazat nuk janë plotësisht të ndara nga njëra-tjetra, por kuptimet e tyre ndonjëherë kryqëzohen.
Mendimi semit hebraik i Gjonit, me vizionin e tij të thellë shpirtëror, harmonizohet me gjallërinë e gjuhës greke në një unitet unik e të lavdishëm. Fryma e Shenjtë na sqaron frazat e këtij ungjilli deri më sot. Ai u bë për ne burimi i dijes dhe i mençurisë pa fund. Kushdo që e studion intensivisht këtë libër, do të përkulet para Birit të Perëndisë dhe do t'ia kushtojë jetën e tij në mirënjohje, lavdërim dhe çlirim të përjetshëm.
PYETJE
- Cili është autori i ungjillit të katërt?
- Cila është marrëdhënia midis ungjillit të katërt dhe tre ungjijve të tjerë?
- Cili është qëllimi i ungjillit të Gjonit?
- Për kë u shkrua ky ungjill unik?
- Si është e mundur nënndarja e tij, në përshtatje me temën kryesore?