Previous Lesson -- Next Lesson
1. Abtirsiinta Ciise (Matayos 1:1-17)
MATAYOS 1:6-9
6 Yesayna wuxuu dhalay boqor Daa'uud. Oo Boqor Daa'uud wuxuu Sulaymaan ka guursaday naagtii Uuriyaah. 7 Sulaymaan wuxuu dhalay Rexabcaam, Rexabcaamna wuxuu dhalay Abiiyaah, Abiiyaahna wuxuu dhalay Aasaa. 8 Aasaa wuxuu dhalay Yehooshaafaad, Yehooshaafaadna wuxuu dhalay Yooraam, Yooraamna wuxuu dhalay Cusiyaah. 9 Cusiyaah wuxuu dhalay Yootam, Yootamna wuxuu dhalay Aaxaas, Aaxaasna wuxuu dhalay Xisqiyaah.
Yaraantiisii, Sulaymaan wuxuu wax ku bartay gacanta wadaadka. Wuxuu ku koray cibaado-doonka isagoo weydiisanaya Ilaah qalbi adeecsan oo xigmad ka buuxdo. Markii loo caleemo saaray boqorka, wuxuu ka dhistay macbud qurux badan magaalada Yeruusaalem, oo ahayd xarun qorshaysan ilbaxnimada Yuhuudda weligeedba. Wuxuu ka jaray alwaax kedar ah oo qaali ah oo Lubnaan ku dhex yaal dhismahan. Sulaymaan wuxuu dadkii dul saaray bixinta kharashka ku baxa dhismayaashaas quruxda badan. Dadku waxay ku dhibtoodeen canshuuro xad dhaaf ah noloshan qaaliga ah. Wuxuu qabay 700 oo naagood iyo ilaa 300 oo naagood oo addoommo ah. Si loo dhammeeyo xumaanta, mid kasta oo ka mid ah xaasaskiisa waxay la qaadatay sanam dalkeeda, waxayna u jiiteen Sulaymaan inuu caabudo sanamyada si uu ugu qanco haweenkiisa (1 Kings 11).
Waqtigii Daa’uud iyo Sulaymaan, dowlad xoog leh oo reer binu Israa'iil ah ayaa kacday laakiin waxay socotaa oo keliya 100 sano ka hor kala qaybsanaanta. Waxay dhacday waqtigii "Rehoboam" oo ahaa ina daalim Suleymaan. Dalkii aabayaasha waxaa loo qaybiyay 932 dhalashadii miilaadiga, waxaana tobbanka qabiil ay ku midoobeen boqortooyada cusub ee Israel, caasimadeeduna ahayd Samaariya. Qabiilka reer Yahuudah, si kastaba ha ahaatee, waxay daacad u ahaadeen reerka reer Daa'uud ee boqortooyada, boqortooyada Yuhuudda ee aagga Yeruusaalemna waxaa laga sameeyay qabiilkan. Magacyada boqorrada ku abtirsada Ciise, waxaa loola jeedaa kuwii xukumi jiray boqortooyadan yar ee ku taal Yeruusaalem iyo agagaarkeeda.
Xilligii kala qaybsanaantaas, Ilaah wuxuu nebiyadiisii u diray boqortooyadii woqooyi. Nebiyadaas qaarkood waxay ahaayeen Eliiyaah, Caamos iyo Hoosheeca. Waxay ka shaqeeyeen joojinta sanam caabudkii umadda ku soo galay magaca Eebbe iyo inay ka leexiyaan reer binu Israa'iil cibaadada sanamyada, geedaha quduuska ah, iyo dilka carruurta. Waxay ilaahyada oo dhan ugu yeedheen wax aan waxba tarayn oo waxay ku dhawaaqeen hal Ilaaha Qaadirka ah iyagoo ku nuuxnuuxsaday inuu jiro hal ilaah. Waxay ku dhibtoodeen diin la’aanta baahsan waxayna ugu hanjabeen cibaadalaawayaasha xukunka Ilaah iyo aargudashada. Isla mar ahaantaana, waxay ku dhawaaqeen imaatinka kuwa is-hoosaysiiya oo xaqqa ah oo Ilaah u iman doona inuu mideeyo labada walaalo ah ee kala maqan iyo inuu nabad ka dhigo Yeruusaalem.
Si kastaba ha noqotee, qabiilooyinka boqortooyada woqooyi uma hoggaansamin nebiyada. Waxay sii wateen cibaadadoodii iyo xisbiyadii aan xishoonayn sidaas darteedna diin la’aanta iyo musuqmaasuqa ayaa adkaaday. Ilaah wuxuu u oggolaaday reer Ashuur inay ku weeraraan Israa'iil xoog aan la rumaysan karin. Reer Ashuur waxay hareereeyeen oo burburiyeen Samaariya. Waxay qabteen maalqabeenadii iyo madaxdii waxayna u kaxeeyeen meel 1,500 km u jirta guryahooda, Mesobotaamiya. Waxay ku dhex milmeen quruumaha dhexdooda taariikhdii reer binu Israa'iilna waxay dhammaatay 722 BC. Reer Ashuur waxay soo kaxaysteen dadyow kale oo aan Yuhuud ahayn waxayna degeen Galili, Samaariya, iyo Waqooyiga Falastiin meeshii la qabtay, markaa dadkani waxay ku dhex milmeen reer binu Israa'iil intiisa kale waxayna samaysteen diin isku dhafan. Tani waxay ku kalliftay Yuhuudda koonfureed inay xaqiraan oo ay diidaan Yuhuudda woqooyiga inay yihiin kuwo nijaas ah maxaa yeelay waxay la guursadeen dad aan Yuhuud ahayn. Si kastaba ha noqotee, oraahda "Yooraam wuxuu dhalay Cusiyaah" macnaheedu maaha in Yooraam aabbihiis Cusiyaah yahay; waxaa loola jeedaa in Cusiyaah uu ka dhashay faracii Yooraam. Waxaa jiray saddex boqor oo u dhexeeyey Yooraam iyo Cusiyaah oo aan magacyadooda lagu xusin abtirsiinyada (1 Taariikhdii 3:11, 12). Oo iyana waxay ahaayeen Axasyaah, iyo Yoo'aash, iyo Amasyaah. Tirtirida saddexdaas boqor waxay ahayd dabar goyn rabbaani ah sida ku xusan balanqaadka ku xusan (Baxniintii 20: 3-5; Sharciga Kunoqoshadiisa 29: 18-20). Dadku sidoo kale ma aqoonsanayn xukunkooda iyaga, laakiin way ku kaceen oo dileen. Iyagu kuma ay aasin qabuurihii boqorrada (2 Taariikhdii 22: 8, 9; 24:25; 25:27, 28) kana reebtay liiskii boqortooyada ee awoowayaashood. Matayos sidaas oo kale ayuu ku sameeyay qoraalkiisa Injiil maxaa yeelay waxaa loo soo bandhigi doonaa Yuhuudda. Iyadoon la sheegin magacyadooda wax saameyn ah kuma yeelanayso ansaxnimada abtirsiinta. Yuhuuddu way awoodi kari waayeen inay tan diidaan tan iyo markii laga reebay magacyada qaar diiwaanka abtirsiinta ee Yuhuuddu yaqaannay (isbarbar dhig Cesraa 7: 1-5 iyo 1 Taariikhdii 6: 3-15).
Ciise wuxuu jeclaa kuwa la quudhsaday oo wuxuu ku noolaa dookhiisa naasared, boqortooyada woqooyiga, taas oo u horseeday diidmada Yuhuudda reer Yeruusaalem. Waqtigii Ciise, Herodos oo ahaa boqor, wuxuu dayactiray macbudka, oo ahaa macbudkii labaad ee taariikhda Yuhuudda. Masiixa iyo rasuulladiisu ma diidin gurigan laga dhisay dhagaxa. Waxay ugu yeereen dadkii macbudka isugu yimid inay naftooda u hibeeyaan Ilaaha runta ah oo ay naftooda u huraan sidii dhagaxyo nool si ay u dhisaan guri ruuxi ah (naftooda) oo ah meeshii Ilaah ku degi lahaa Ruuxiisa Quduuska ah.
SALAAD: Rabbi Ciise Masiix, Boqortooyadaadu maaha tan dunidan. Waxaad tahay boqorka dhabta ah ee khushuuca. Hoggaamiyeyaasha kale oo dhami way dembaabeen, dagaallameen, dhiig daadiyeen, oo khasnado dhigtay; laakiinse adigu waxaad ku noolayd quduusnimo oo waxaad u dhimatay runta aawadeed inaad ceeb iga soo furto. Fadlan i aqbal oo igu dhex beero macbudkaaga ruuxiga ah si aan runtii u ahaado guriga Ilaah ee weligiis loo go'ay.
SU'AAL:
- Goorma ayuu kala qaybsanaanta ka dhacday boqortooyada Axdiga Hore, kooxdee ayuu ka soo jeedaa Ciise?