Mobile device - Print - Bottom

Next Lesson

YUHANA KITABU DAMINA KUMAW

---

Kirisita k’a ta karamɔgɔdenw wele, ka o kɛ a ta kow seerew ye. Kirisita yɛrɛ m’a ta ɲanamanya kow sɛbɛ. A ma lɛtɛrɛ ci Egilisi si ma. Nka a yɛrɛ ta ko bonyara a ta karamɔgɔdenw jusukun na kosɛbɛ. Nin Saninman ta baraka ra, olugu ka o Matigi Yesu Kirisita bonya. A ta kanuya, ni a ta yɛrɛmajigiya, ni a ta saya ni a kunuko sababu ra, o ka a nɔɔrɔ ye, nɔɔrɔ min ye Fa kelenpe nɔɔrɔ ye, min fara nɛɛma ni can ra. Kibarodiman sɛbɛbagaw minw ye Matiyu, ani Marika ani Luka ye, olugu bɛ Yesu ta kumaw ani a ta kɛwalew, ani Ala ta masaya ko le lakari, ka o kɛ Yesu nakun ye. Nka Yuhana bɛ Yesu ta cogo ni a jusukunnakow le yira an na, ani a ta kanuya saninman. O kosɔn Yuhana ta kitabu bɛ jate i ko kibarodiman kitabu ba, ka kɛ i ko Biblu Saninman kitabu tɔw bɛɛ ta bonya sababu ye.

Jɔn ye nin Kitabu sabɛbaga ye?

San kɛmɛ fla wagatiw ra, Egilisi ɲamɔgɔfɔlɔw sɔnna a ma ko Yesu ta karamɔgɔden Yuhana le ye nin kitabu kelen sɛbɛbaga ye. Kibarodiman sɛbɛbaga Yuhana ka Yesu ta ciraden caman tɔgɔw fɔ a ta kitabu kɔnɔ, nka a ma a balemacɛ Yakuba tɔgɔ fɔ, ani ale yɛrɛ tɔgɔ, sabu a k’a ye ko ale ni a Matigi yɛrɛ tɔgɔ ye fɔ yɔrɔ kelen na, ale man kan ni o bonya ye. O bɛɛ n’a ta, cɛ min tɔgɔ tun ye ko Irene, min tun ye Egilisi ɲamɔgɔba ye Liyɔn, Faranse jamana ra, ale k’a fɔ ko Matigi ta karamɔgɔden Yuhana min tun dɛnna Yesu disi kan o ta domuni laban kɛwagati ra, ko o le ka nin kitabu sɛbɛ, wagati min na a tun bɛ Ala ta baara ra Efɛsi, Masacɛba Tarajan ta wagati ra, k’a ta san 98 ka taga se san 117 ma.

Sɔsɔrikɛbaga dɔw b’a miiri ko nin kitabu sɛbɛbaga tɛ Yesu ta karamɔgɔgɔden Yuhana ye, ko Efɛsi Egilisi cɛkɔrɔba dɔ le ka nin kitabu sɛbɛ, min tun ye Yuhana ta karamɔgɔden dɔ ye, ani ko kitabu sɛbɛra kɔ fɛ le. O sɔsɔrikɛbagaw ta kumaw ye kuma gbansanw le ye. O m’a lɔn ko Ala Nin min bɛ can yira, ko ale tɛ faniya fɔ, sabu ciraden Yuhana k’a fɔ ko « an k’a ta nɔɔrɔ ye ». Seere minw ka Yesu ta ɲanamanya ani a ta saya ani a kunuko ye o ɲa ra, Yuhana tun ye olugu dɔ ye. Yuhana teri dɔw le ka kitabu laban kumaw sɛbɛ, ko : « o karamɔgɔden le bɛ nin kow seereya kɛra; ale le ka nin kow sɛbɛ fana. An fana k’a lɔn ko a ta kuma ye can le ye ». (Yuhana 21:24). Yuhana ta cogo minw bɛ ale ni ciraden tɔw bɔ ɲɔgɔn na, o ka o fɔ k’a gbɛya, sabu Yesu tun bɛ a kanu, fɔ k’a to a ye dɛn a disi kan o ta domuni wagati ra, min tun ye domuni saninman fɔlɔ ye. Yuahana kelenpe le k’a ja gbɛlɛya ka Yesu ɲininka a janfabaga tɔgɔ ra, ko : « Matigi, i bɛ jɔntigi le ma (ko a bɛna i janfa ?) » (Yuhana 13.25).

Yuhana tun ye Zebede ni Salome dencɛ ye. K’a kanbelenman to, Yesu k’a wele ko a ye tugu ale kɔ. Ale le tun ye ciraden tan ni fla bɛɛ ra fitini ye. Jɛgɛminabaga tun lo. A ni a bangebagaw tun siginin bɛ Bɛtisayida, Tiberiyadi bada ra. A jigira Zuridɛn kɔdinga sira fɛ, ale ni Piyɛri ni Andere, ni a balemacɛ Yakuba, ani Filipe ni Natanayɛli, ka taga Yuhana batizerikɛbaga fɛ, wagati min ale tun bɛ mɔgɔw welera ko o ye na nimisa. Yuhana ka yafamadaari kɛ Ala fɛ, ka batize Batizerikɛbaga fɛ Zuridɛn kɔ ra. A bɛ se ka kɛ ko Yuhana tun ye sarakalasebaga kuntigi Ane ta gbamɔgɔ dɔ ye, sabu o cɛ tun k’a lɔn, o kosɔn a tun bɛ se ka don masaso kɔnɔ. O cogo ra Yuhana tun ka surun sarakalasebagaw ta gba ra. O le k’a to a ta kitabu kɔnɔ a sera ka ko dɔw fɔ, kitabu tɔw ma minw lakari, i n’a fɔ Yuhana Batizerikɛbaga ka min fɔ Yesu ko ra, ko Yesu ye Ala ta sagaden ye, min bɛ dunuɲamɔgɔw ta jurumun bɔ o kunna. O cogo ra, karamɔgɔden min ka a Matigi Yesu ta kanuya ko faamu ka tɛmɛ tɔw kan, Nin Saninman ta yirari sababu ra, o ye ciraden Yuhana ye.

Yuhana ni kibarodiman sɛbɛbaga saba tɔw faranfasi

Wagati min Yuhana bɛ a ta kibarodiman kitabu sɛbɛ, o y’a sɔrɔ ko Matiyu ni Marika ni Luka ta kitabuw tun sɛbɛra ka ban, ani Egilisiw tun ka o kitabuw lɔn ka ban kabini wagati dama. O kibarodiman sɛbɛbaga saba ka o ta kitabuw sɛbɛ ka kaɲa ni Heburukan fɔcogo kɔrɔ ye. Ciradenw ka sereya minw kɛ Yesu ta kumaw ko ra, Matiyu ka o fara ɲɔgɔn kan, janko o kumaw kana tunu, sabu wagati tun bɛ janyana, Yesu fana tun tɛ nana. Yesu ta kokɛninw, ani ko min kɛra a ta ɲanamanya ra, i b’a sɔrɔ ko o bɛɛ tun farara ɲɔgɔn kan ka o bla a danna. Kibaro sɛgɛbagaw jijara ka o kow sɛbɛ a cogo yɛrɛ ra. Luka min tun ye dɔkɔtɔrɔ ye, ale k’a ta miiriya dɔw sɔrɔ yɔrɔ wɛrɛw ra, sabu ale tun kumana ni Yesu bamuso Mariyamu ye, ani seere wɛrɛ minw ka Yesu ye.

Nka Yuhana ta miiriyaw nafa ka bon, ka fara tɔw ta miiriyaw kan. Yesu ta kokɛninw ani a ta kuma minw lɔnna Egilisi kɔnɔ ka ban, a ma sekɔ o kan tun. A ka dɔ le fara o kan. Yesu ka baara minw kɛ Galile mara ra, Kibarodiman Kitabu saba minw ye fɔlɔw ye, olugu bɛ o le lakari. O bɛ Yesu ta tagama kelen dɔrɔn le fɔ, a ka min kɛ ka taga Zeruzalɛmu, ka taga sa. Nka Kibarodiman kitabu naaninan b’a yira an na ko Yesu tun bɛ to ka taga Zeruzalɛmu k’a to baara ra Galile, ani a bɔnin kɔ Galile. Yuhana bɛ sinsin a kan ko Yesu tagara a ta jamana ta duguba kɔnɔ fɔ siɲaga saba, ani ko jamana kuntigiw banna a ra. O banna Yesu ra siɲagako caman, o kɔ, o k’a mina k’a di ko a ye gbengben. Yesu ka baara min kɛ Yahudiyaw cɛ ra Zeruzalɛmu, o yɔrɔ min ye Layirikɔrɔ ta landa kow marayɔrɔ ye, Yuhana le ka o lakari an ye.

Kibarodiman kitabu naaninan ma Yesu ta kabakow caman fɔ. A ka kabako wɔɔrɔ le lakari. O tuma Yuhana tun b’a fɛ ka mun le lase an ma ? A ka Yesu ta kumaw lakari i n’a fɔ Min k’a fɔ ko :« NE LE YE ». A ka Yesu ta ɲanamanya cogo yira ni o kan le ye. Kibarodiman sɛbɛbaga fɔlɔw, olugu saba bɛɛ ka o ɲasin Yesu ta kɛwalew ni a ta ɲanamanya ko le ma. Nka Yuhana k’a ɲasin kosɛbɛ Yesu ta ɲanamanya nɔɔrɔman yirako le ma. Ayiwa, Yuhana k’a ta kunnafoniw sɔrɔ min ? Yesu ka kuma minw fɔ a yɛrɛ ta ko ra, nka o tɛ sɔrɔ kitabu tɔw kɔnɔ, Yuhana ka o sɔrɔ cogo di ? Nin Saninman le k’a hakiri jigi o kow ra Pentekɔti kɔ fɛ. Sabu Yuhana yɛrɛ k’a fɔ siɲagako caman ko karamɔgɔdenw tun ma se ka Yesu ta kuma dɔw can faamu, fɔ Yesu kununi kɔ, ani Nin Saninman jiginin kɔ. O ra, wagati dama tɛmɛnin kɔ, Yuhana ka Yesu ta kumaw faamu, a tun ka kuma minw fɔ a yɛrɛ ta ko ra, ani a fɔra kuma minw kɔnɔ ko « NE LE YE ». O kumaw bɛ nin kitabu ni kitabu tɔw bɔ ɲɔgɔn na, k’a kɛ a damana kitabu ye.

Yesu tun ka kuma minw fɔ, ka fɛn fla suma ni ɲɔgɔn ye, Yuhana ka o fana fɔ, i n’a fɔ yeelen ni dibi, nin ni farisogo, can ni faniɲa, ɲanamanya ni saya, ani ‹ sankolo ta, ani dugukolo ta ›. O kuma minw bɛ suma ni ɲɔgɔn ye, o tɛ sɔrɔ Kibarodiman kitabu tɔw kɔnɔ. San dama tɛmɛnin kɔ, ka Yuhana to Gɛrɛkiw ta maraw ra, Nin Saninman k’a hakiri jigi Matigi ta kumaw ra. Kibaro diman sɛbɛbaga k’a faamu ko Yesu tun kumana heburukan fɔcogo dɔ le ra, nka a tun kumana gɛrɛkikan fɔcogo ra fana, ka ɲasin siya tɔw ma.

Yuhana ta kibaro diman sɛbɛkun ye mun ye?

Yuhana tun t’a fɛ ka Yesu ta cogo yira ka kaɲa ni a ta lɔnniyaba ni a ta hakiri ye, nka a k’a ta adamadenya le yira, ani a ta barakantanya, ka tɛmɛ kitabu tɔw kan, i n’a fɔ jimilɔgɔ k’a sɔrɔ cogo min na k’a to gbengbenyiri kan. Yuhana ka o yira ka tɛmɛ kitabu tɔw kan. A b’a gbɛya ko Yesu ye mɔgɔ bɛɛ ta kisibaga le ye, a ma kɛ Yahudiyaw dɔrɔn ta ye, sabu ale le ye Ala ta Sagaden ye, min bɛ dunuɲamɔgɔw ta jurumunw bɔ o kunna. Ala bɛ dunuɲa bɛɛ kanu cogo min na, Yuhana bɛ o yira an na.

An ka nin ko minw fɔ, o bɛ an lase nin kitabu ta kɔnɔnɔko ni a ta miiriyaba ma, k’a lɔn ko Yesu Kirisita ye Ala Dencɛ ye. A ka wagati min kɛ dugukoko kan o k’a yira ko damina tɛ a ra lanban tɛ a ra. A ta alaya yera a ta adamadenya ra, a ta fanga yera a ta barakantanya ra. O cogo ra, Yesu tun ye Ala ye, adamadenw cɛ ra.

Yuhana tun m’a ta kitabu sɛbɛ janko mɔgɔw ye Yesu mina ka kaɲa ni o yɛrɛ ta hakiritigiya ye, walama ni o ta lɔnta ye. Nka a ka Matigi yira, janko mɔgɔw y’a lɔn Nin Saninman sababu ra, ka kaɲa ni lanaya sɔbɛ ye. O kosɔn a k’a ta Kibarodiman kitabu laban ni nin kumabaw ye, ko : « Nka nin kow sɛbɛra janko aw ye la a ra ko Yesu le ye Kisibaga ye Den min bɔra Ala ra, ani janko ni aw lara a ra aw ye ɲanamanya sɔrɔ a tɔgɔ ra » (Yuhana 20.31). Lanaya ɲanaman, ka la Yesu ta alaya, o le ye Yuhana ta kitabu sɛbɛkun ye. O lanaya bɛ Ala ta ɲanamanya di an ma, ɲanamanya banbari, ani a saniman.

Yuhana ta kibaro diman sɛbɛra jɔntigiw le ye?

Can kuma caman bɛ fɔ nin kitabu kɔnɔ Kirisita ta ko kan. A ma sɛbɛ janko ka lanabariw le waaju, nka a sɛbɛra janko ka Egilisi le baraka bonya, k’a to o ye mɔ Nin ta fan fɛ. Pɔli tun k’a damina ka Egilisi dɔw sigi Anatoli mara ra, wagati min a minana ka bla kaso ra Rɔmu. Ka o Egilisiw lablanin to, Piyɛri tagara o lanabagaw flɛ, janko ka o ja gbɛlɛya. Piyɛri ni Pɔli sanin kɔ, a bɛ se ka kɛ ko lanabagaw tɔɔrɔwagati ra Rɔmu, masacɛba Neron ta fanga kɔrɔ, Yuhana tagara to o nɔ ra, ka sigi Efɛsi dugu kɔnɔ, o yɔrɔ min tun ye keretiyɛnw ta yɔrɔba ye o wagati ra. Egilisi minw tun janjanni bɛ Azi maraw ra, a k’a janto olugu ra. Ni mɔgɔ min bɛ Yuhana ta lɛtɛrɛw karan, ani Yirari sura fla ni saba, o tigi bɛna nin ciraden ta siranya ni a ta kitabu sɛbɛkun faamu. A b’a fɛ ka Ala ta kanuya yira an na, kanuya min bɛ ye Yesu Kirisita ra.

Lanabaga minw tun nana don a ta sagakuru cɛ ra ni o yɛrɛ ta miiriyaw ye, i n’a fɔ waraw, a tun bɛ olugu kɛrɛ. Olugu tun ka sagaw kunnacɛn ni o ta miiriya lakolonw ye, ani o yɛrɛ ta landaw, ka o yɛrɛ labla ko kolon bɛɛ ye, sabu o tun ka o ta miiriya gbansanw fara Ala ta can kan.

Ayiwa, Yuhana Batizerikɛbaga ta karamɔgɔdenw fana tun bɛ Anatoli mara ra. Min tun bɛ mɔgɔw welera ka na nimisa, olugu tun bɛ o bonyara ka tɛmɛ Kisibaga Yesu yɛrɛ kan. Masiya min layiri tara, olugu tun bɛ o makɔnɔna hali bi, sabu o tun b’a miiri ko a ma na fɔlɔ. Yuhana ka Yesu cogo lakari, ka nin miiriyaw bɛɛ kɛrɛ, miiriya minw tun bɛ ban Kirisita ma. O miiriya minw tun Yesu ta ko kɛrɛ, a k’a kan kɔrɔta o kama, k’a gbɛya k’a fɔ ko : « An fana k’a nɔɔrɔ ye. Den kelenpe min bɔra Fa Ala ra, ale ta nɔɔrɔ lo, nɛɛma ni can dafanin tun bɛ a fɛ»

A bɛ i n’a fɔ nin Kitabu sɛbɛra lanabaga minw ye, olugu camanba tun ye siya wɛrɛ mɔgɔw ye. O kosɔn Yuhana bɛ ko caman gbɛya kitabu kɔnɔ Yahudiyaw ta kokɛcogow ta fan fɛ, a tun tɛna minw gbɛya, ni a kɛra ko kitabu karanbagaw bɛɛ tun ye Yahudiyaw le ye. Ka fara o kan, Yesu ta kuma minw tun sɛbɛra Aramekan na, Yuhana ma o le ta ka o yɛlɛma Gɛrɛkikan na, i n’a fɔ kibarodiman sɛbɛbaga tɔw. Nka a ta Egilisi mɔgɔw tun bɛ Gɛrɛkikan min lɔn, a ka o le ta ka Kibaro diman miiriya lase ni o ye, ka Yesu ta kumaw lakari gɛrɛkikan ɲanaman na, ka o sɛbɛ a yɛrɛ sago ma, ka kaɲa ni Nin Saninman ta baraka ye. O cogo ra, a ta Kibarodiman kɔrɔ ka dun, ani a faamuko ka nɔgɔn, ani a fɔcogo ka ɲi ka tɛmɛ mɔgɔw ta hakiri ni o ta kokɛcogo nafantanw tɔw bɛɛ kan. Nin Kibarodiman kɔnɔ, Nin Saninman bɛ can nafamanw le yira an na, minw faamuko ka nɔgɔn, janko mɔgɔ bɛɛ kelen kelen ye se ka o kɔrɔ faamu k’a mara ka mɛɛn.

Yuhana ta kitabu sɛbɛra wagati juman?

An bɛ Matigi fo, sabu a k’a to sɛgɛsɛgɛrikɛbagaw sera ka sɛbɛ kukurun dɔ sɔrɔ dugukolo jukɔrɔ nin wagatiw ra Misiran, min tun sɛbɛra san kɛmɛ wagati ra Yesu kɔ fɛ. Yuhana kitabu kumakan dɔw sɛbɛra o sɛbɛ kan, mɔgɔ bɛ se ka minw karan k’a gbɛya. O sɛbɛ minw yera, o k’a yira ko mɔgɔw tun ka Yuhana ta Kibarodiman kitabu lɔn kabini san kɛmɛ wagati ra. A tun ma lɔn Azi mara dɔrɔn na, nka a tun lɔnna Farafin jamana sahiliyanfan na fana, ani sigiya t’a ra Rɔmu fana. O ko ka sɔsɔriw ni kuma camanw bɛɛ ban. O can bɛ baraka don an ta lanaya ra, k’a to an ye sɔn a ma ko ciraden Yuhana yɛrɛ le ye nin Kitabu sɛbɛbaga ye, ka kaɲa ni Nin Saninman ta miiriya ye.

Mun bɛ Yuhana ta kitabu kɔnɔ?

Ka Ala ta Kuma kɔnɔkow taran taran o ma nɔgɔn. Ka Yuhana ta kitabu taran k’a kɛ karankun dama dama ye, o yɛrɛ le ka gbɛlɛn. O bɛɛ n’a ta an bɛna nin tarancogow yira aw ra :

1. Ala ta yeelen manamanatɔ (1:1−4:54)
2. Yeelen bɛ manamana dibi ra, nka dibi ma sɔn a ma (5:1−11:54
3. Yeelen bɛ manamana ciradenw cɛ ra (11:55−17:26)
4. Yeelen bɛ se sɔrɔ dibi kan (18:1−21:25)

Kibarodiman sɛbɛbaga Yuhana k’a ta miiriyaw labɛn, ka o fara ɲɔgɔn kan, ka o kk miiriyaba kelen walama fla ye, ka o kɛ a kuma kunbaw ye. O kuma kunbaw sirinin lo ɲɔgɔn na ka kɛ i ko nɛgɛjɔlɔkɔ. Tuma dɔw ra o kumaw kɔrɔw bɛ ɲɔgɔn bɛn.

Yahudiyaya hakiri min bɛ Yuhana fɛ, o ni a ta Ala ko lɔnniyaba, o bɛ bɛn ni gɛrɛkikan fɔcogo ɲanaman ye. O cogow bɛɛ bɛ bɛn k’a ta baara kɛ ko nɔɔrɔman ye. An ta wagati ra hali bi, Nin Saninman bɛ an dɛmɛ ka nin kitabu faamu. Anw fɛ, nin kitabu ye lɔnniya ni hakiritigiya sɔrɔyɔrɔ le ye tuma bɛɛ. Mɔgɔ min bɛ nin kitabu karan kɛ ka taga yɔrɔ jan, a laban o tigi bɛna a kun suuru Ala Dencɛ ɲa kɔrɔ, k’a ta ɲanamanya karifa a ma, k’a waleɲuman lɔn, k’a tando a ta kisiri banbari kosɔn.

ƝININKARIW

1. Kibaro diman kitabu naaninan sɛbɛbaga ye jɔn ye?
2. Mun bɛ kibarodiman kitabu naaninan ni a tɔ saba cɛ, minw kɔnna ka sɛbɛ?
3. Yuhana ta kitabu sɛbɛkun ye mun ye?
4. Nin kibarodiman kitabuba sɛbɛra jɔntigiw le ye?
5. An bɛ se ka nin kitabu taran cogo di k’a kɛ karankunw ye?

Mobile device - Print - Top