Home
Links
Bible Versions
Contact
About us
Impressum
Site Map


WoL AUDIO
WoL CHILDREN


Bible Treasures
Doctrines of Bible
Key Bible Verses


Afrikaans
አማርኛ
عربي
Azərbaycanca
Bahasa Indones.
Basa Jawa
Basa Sunda
Baoulé
বাংলা
Български
Cebuano
Dagbani
Dan
Dioula
Deutsch
Ελληνικά
English
Ewe
Español
فارسی
Français
Gjuha shqipe
հայերեն
한국어
Hausa/هَوُسَا
עברית
हिन्दी
Igbo
ქართული
Kirundi
Kiswahili
Кыргызча
Lingála
മലയാളം
Mëranaw
မြန်မာဘာသာ
नेपाली
日本語
O‘zbek
Peul
Polski
Português
Русский
Srpski/Српски
Soomaaliga
தமிழ்
తెలుగు
ไทย
Tiếng Việt
Türkçe
Twi
Українська
اردو
Uyghur/ئۇيغۇرچه
Wolof
ייִדיש
Yorùbá
中文


ગુજરાતી
Latina
Magyar
Norsk

Home -- Peul -- Matthew - 001 (Introduction)
This page in: -- Arabic -- Armenian -- Azeri -- Bulgarian -- Chinese -- English -- French -- Georgian -- Hausa -- Hebrew -- Hungarian? -- Igbo -- Indonesian -- Javanese -- Latin? -- PEUL -- Polish -- Russian -- Somali -- Spanish? -- Telugu -- Uzbek -- Yiddish -- Yoruba

Next Lesson

MATTA - Tuubee ko fii laamu Almasiihu on ngun bhadike!
Jandeeji suutaadhi ka Linjiila Almasiihu on no Matta yottiniri mo non

Hunorde


Fii no Matta fillorii non ka Linjiila fii kuugal Almasiihu on ngal

Yogaabhe wonii seedeebhe fii ngurndan e jandeeji e mayde e ummutal Almasiihu on. Seeditoore nde bhe seeditii nden no faamini en wondema Almasiihu on windaali defte, fii kala himo waawi windude haala Yahuudiyankeebhe bhen. Ko kanko woni daaluyee Alla wontudho on neddho. Ngurndan makko dhan no yaadi e maakuuji makko dhin. Ko jikku makko on e no ngurndan makko dhan feyyhiri non mottindiraa ka nder Linjiila weebhitanaa yidhubhe bhen goonga on. Kongol makko ngol no yawti jande. Ko bawgal Alla ngal woni huuwude. Ndee halfere «Linjiila» no firi «kibaaru moyyho on», sabu ko yedhoowo keyeeji moyyhi dhin e sulfu Alla on sabu Iisaa-Almasiihu on.

Fii defte dhen nay ka linjiila

Ndee halfere «Linjiila» «evangelion» ko e haala Gireekiyankeebhe bhen kan iwi, hinde firi «kibaaru moyyho on». Linjiila on ko bhanginande kibaaru moyyho on fii kisiyee on. Nden halfere no toddhii taariika ngurndan Iisaa-Almasiihu Joomi men on (Markuusa 1:1) e maanaa jabhugol jandeeji makko dhin fow (Sahaabaabhe 20:24).

Kono hande, ndee halfere «Linjiila» no sifii aranun dhun nelal ngal jokkubhe Almasiihu on waajotoo ngal. Pellet dhun ko «Kibaaru moyyho». Linjiila on ko dokkal Alla. Ko bhanginande yaafuyee junuubaaji men dhin e ko moyyhintindhen kon dhimmun enen e Alla sabu Almasiihu on.

Ruuhu Joomiraadho on wadhii e juudhe men dhen defte nay sifiidhe fii ngurndan Almasiihu on dhan no dhun fennyiniranaa non bhen windoobhe nayo, e maanaa Matta e Markuusa e Luuka e Yuuhanna. Bheya dhidho ko wondunoobhe e sahaabaabhe makko bhen. Bhen dhidho dhabbhuno no bhe humpitora ko laabhi e juudhe sahaabaabhe bhen. Si en jangii defte dhen ka Linjiila, en taway wonde arambhe bhen tato no kafidi piiji heewudhi. Yewtere nandude maa bhadodirde e wonde goo fillitaade soono kala. Mo bee e mabbhe no sifaade piiji feyyhunoodhi dhin ka ngurndan Almasiihu on no laabhiri ka tawata dhon bheya kanyun no deyyhi. Wano non, deftere Linjiila kala no jogii ko sertini nde.

Ko hombo woni Matta?

Ko tawanoodho e sahaabaabhe Iisaa-Almasiihu on bhen sappoo e dhidho (Matta 10:1-4). Ko Jaliilu bhe iwi (Sahaabaabhe 2:7). Innde makko nden tigi ko «Lewi mo Alfaa » (Markuusa 2:14; Luuka 5:29). Ndee innde «Matta» no firi «dokkal Joomiraadho on». Matta saatinno annabi Iisaa ka suudu makko fii nafagol nafakka keldhudho. Yogaabhe e yhantoobhe sagalle bhen nun e junuubankeebhe bhen tawano wadhugol ngal caatal. Ko non kanko Matta o jabbhornoo noddaandu ndu Joomiraadho on noddi mo ndun. Kono o fillitaaki fii dhun bhayru ko o aaden yankiniidho.

Ka fuddhoode, ko laamu roomu ngun Matta yhantanaynoo sagalle. Hari sugu bhen yimbhe ko anyanoobhe e yawitaabhe ka Yaahudiyankeebhe bhen, bhen no yhettirnoo bhe wa bhe handaa e taweede e jamaa Yahuudiyankeebhe bhen. Yhantoobhe sagalle bhen ko hasii kon ko wadhanoobhe ka junuubankeebhe bhen e ka nyiddinaabhe bhen wadhaa dhon (Matta 9:10-11, 18:17). Fariisiyaabhe bhen ittayno bote e annabi Iisaa soono kala fii ko o yewtidata kon e bhen yimbhe, wurin o naataynoo hay ka cuudhi mabbhe (Luuka 5:30, 15:1-2, 19:7). Kono moyyhere Alla nden no weebhitanaa yimbhe bhen fow, hara sendondiral alaa, nden moyyhere kadi ko waawude hisinde junuubankeebhe bhen fow. Ko dhun si Matta noddiraa wonugol sahaabaajo Iisaa Joomi on. Bhawto o barminde Yahuudiyankeebhe bhen e nder ko o yhantata kon sagalle dhen, Matta wontanii bhe «dokkal Alla». Ko dhun wadhi si o hersiraali noddireede «Matta, yhantaynoodho sagalle on» (Matta 10:3).

Ko hondhun e sartiiji sertini deftere Linjiila nde Matta yottini nden

Deftere Linjiila nde Matta yottini nden no bhangini dhun dhoo: noddaandu ndu Almasiihu on noddi ndun golloobhe bhen fii golle sattudhe dhen e yimbhe hippotoobhe bhen (simoore 11); mise goo ko fewtudhe no laamateeri Alla ndin bhantorta non (simoore 13); misal yhettaangal ngal e hoore jiyaadho bondho on e hoore golloobhe yhettaabhe bhen golle ka ngesa wiinyu (simoore 20); misal yhettaangal ngal e jiwbhe sappo bhe andaa gorko bhen e ko sifaa kon no nyaawoore sakkitorde nden wadhirta non (simoore 25).

Linjiila windaadho on ka haala Araamiyankeebhe bhen

Defte tati arane dhen ka Linjiila no holli en mbodo yaajungo fennyinngo ngon ngurndan e maakuuji Almasiihu on. Hino e kene wondema bhee sahaabaabhe tato ado yo bhe windu defte dhen ka haala Gireekiyankeebhe bhen, bhe mottindirno taho piiji fewtudhi Almasiihu on dhi bhe hendii dhin, bhe sifiii dhi non ka haala Araamiyankeebhe bhen. Ko kan haala Yahuudiyankeebhe bhen wowlaynoo, ko e kan haala kadi windubhe bhen fow ka Linjiila windi defte mabbhe dhen (Luuka 1:1-4, Yuuhanna 20:30).

Ko hombo windi deftere wi’eteende nden Matta ka Linjiila?

Matta adiidho on windugol deftere aranere nden e bhurnde juutude nden, ko yhantaynoodho sagalle. Himo anyiraa sabu ko o woni kon golloowo wakkiliidho gollande Laamateeri hippiindi ndin jamaa makko on. Innde makko nden tigi ko «Lewi» (Markuusa 2:14, Luuka 5:27). Kono Almasiihu on okkii mo innde heyre, nde le ko «Matta», firo dhun ko «dokkal Joomiraadho on».

Seeditoore bhurde neebhude nden fii deftere Matta nden ka Linjiila ko dheri iwudhi e juudhe oo wi’eteedho Papias, ardotoodho Moftal ngal. Himo jannude en wonde Matta moobhindir maakuuji Joomi on, aranun dhun ka haala Araamiyankeebhe bhen. Wurin kalfe windaadhe dhen no haalirtee non ka haala Araamiyankeebhe bhen ka Linjiila no tentinani en dhun, e misal ndee halfere «raca» (komoojo) e «Mammon» (jawdi, kaalisi). No waawi wonde hara sahaabaabhe bhen halfinii Matta, on bhurdho jogaade hakkil fii ekkitagol haalaaji dhin, yo o moobhindir, o fira jandeeji annabi Iisaa dhin ka haala Gireekiyankeebhe bhen, hara ko e ley kongol makko dhen golle wadhaa.

Dhin seedeeji hittudhi no tentini kadi wondema ko kanko Matta, yhantoowo sagalle on, windi nde sabu hinde yaltini laabiiji buy inndhe kaalisiiji dhuudhudhi dhi en yi’ataa e nder dheya defte ka Linjiila. Deftere Matta nden ka Linjiila no sifii fii kaalisiiji tati dhi haalaaka fii mun hay nokku ka Ahadi Heyri: «drachmes dhin nay» (Matta 17:24), tammaaru ndu mbuudhi nay wi’eteendu «statère» (Matta 17:27) e «talent» no wi’ee talanru ndun (Matta 18:24). Dhun no bhanginani en wondema windudho on no wowti kaaliisi dhuudhudhi e himo faalanoo sifaade fii majji, o holla taalibaabhe bhen hitteende majji on. En bheyditay kadi wonde himo hollitorii ka nder deftere nde o windi wa «yhantoowo sagalle» hakkunde taalibaabhe Almasiihu on bhen. Dhun no holli yankinaare makko nden, ka tawi dhon Markuusa e Luuka no noddirde mo innde makko nden. Yankinaare makko nden no andoo kadi e fee ko o yaltinaali kon mantoore woo nde o waawata mantorde. O fillitaaki fii ko o saatinnoo kon annabi Iisaa nafagol. O yewtir fii annabi Iisaa wa wondho nafaade «ka suudu» (Matta 9:10), hara o bhanginaali suudu ka dhun wadhi dhon, ka tawi dhon Luuka kanko himo yaltintini dhun (Luuka 5:29) wondema Matta no wadhani annabi Iisaa caatal mawngal ka suudu makko. Matta sifaaki fii taariika Zaakaru on maa fii misal yhettangal ngal e ko feyyhi kon hakkunde Fariisiyaajo on e yhantoowo sagalle on (Luuka 19:1-10; 18:9-14), no gasa hara ko bhay dhen mise no towni fii gomdhinal yhantoowo sagalle on.

Fii maakuuji jeegoo dhi annabi Iisaa maaki dhin

Jandeeji annabi Iisaa wondhi dhin ka deftere Matta ka Linjiila no waawaa sendeede pecce jeegoo timmudhe e sertudhe. Matta jokkii jandeeji karamoko makko en dhin ka dhi fuddhii haa ka dhi hatti. Aranun dhun, o yaltintini ko laamu kammu ngun wadhori kon (simoore 10), onsay o yaltintini gundooji no ngu bhantorta non (simoore 13), no ngu joodhori non (simoore 18), boneeji sutiidhi dhin bhen aybhe laamateeri ndin (simoore 23), o sakkitori fii ko annabi Iisaa artoyta kon ka laamu makko aroyayngu (simooje 24 e 25). No dhin jandeeji siforaa non ko dhun woni keyee bhurdho hittunde on ka deftere Linjiila nde Matta windi. Hidhen haani wattande yili fota e kon ko o sifii.

Fii ko deftere Matta nden ka Linjiila faalaa kon

Ko deftere Matta nden bhuri dhabbhude ko fii fensitugol piiji andaadhi dhin fii Almasiihu on e nder seeditanagol Yahuudiyankeebhe bhen wonde annabi Iisaa oo jeyaadho Naasirata ko kanko woni Almasiihu feenyudho on, gedhal annabi Daawuuda on. Matta no lintude Ahadi Hindi ndin bhuri bheya windubhe dheya defte ka Linjiila fii seeditagol wondema ko annabi Iisaa woni Almasiihu fodanoodho on e laatindho on piiji hiitaadhi fewtudhi dhin Almasiihu on ka Ahadi Hindi. Battane mun, Linjiila makko on no yhettiraa wa deftere bhurnde hittude nden fii tiidhingol gomdhinbhe bhen, wallitoo bhe no bhe mawnira ka jandeeji Almasiihu on. Ko fawtii e dhun, hinde waajii bhibbhe annabi Ibraahiima bhen fii addugol bhe haa e Dandoowo mabbhe on, on fawtaniidho bhe nyaawoore Alla nden.

Dhen tobbhe dhidhi «waajagol e jannugol» hakkee ko hibbhondiri e nder deftere nde Matta windi nden ka Linjiila, ko kayre woni deftere aranere mawninde nden annabi Iisaa, dhun ko Almasiihu mo Alla on, ka Ahadi Heyri.

Ko honde tuma deftere Matta nden ka Linjiila windaa

Ndee deftere ko e hitaande 58 bhawto I.-A., hella duubhi 25 bhawto fempeede annabi Iisaa ka leggal altindiraangal windaa. Jannoobhe fii diina kan no fottani wondema ko ado lanceede saare Yerusalaam nden nde windaa, e maanaa e hitaande 70 bhawto I.-A., sabu nde sifaaki fii yanal saare Yerusalaam nden wondude e juulirde mawnde nden, kono hinde siforii dhin piijji wa aroyooji (ndaaren 23:37-38; 24:1-2). Awa kadi, kanko Matta himo waajii waajuuji buy e hoore Sadduusiyaabhe bhen, bhen jattanoobhe laamu ngun e hoolaare mun nden bhawto lanceede saare nden.

En yi’ay e nder oo Linjiila piiji bhanginirdhi haqiiqa maakuuji e kuudhe Iisaa-Almasiihu karamokoojo on, on noddoowo en yo en jokku mo wano o noddirnoo non Matta.

LANDE:

  1. Ko hombo woni Matta e ko honno o hollitori hoore makko?
  2. Ko hondhun e sartiiji deftere Linjiila nde Matta yottini nden anditirtee?
  3. Ko hondhun e faale deftere Matta nden ka Linjiila faalaa?

www.Waters-of-Life.net

Page last modified on May 16, 2012, at 12:58 PM | powered by PmWiki (pmwiki-2.3.3)